Ekspert: “Mən təklif edərdim ki, hər iki şirkətin payını Azərbaycan Dövlət Neft Fondu alsın”
ABŞ-ın iki neft nəhəngi - “ExxonMobil” və “Chevron”un Azərbaycandakı layihələrdən çıxmaq qərarı böyük resonansa səbəb olub.

Xatırladaq ki, bu barədə “Reuters” agentliyi məlumat yayıb. Agentlik yazır ki, Azərbaycanda 25 il işlədikdən sonra bu şirkətlər əsas fəaliyyətlərini Birləşmiş Ştatlara yönəltmək istəyirlər. “Exxon” “Azəri-Çıraq-Günəşli” (AÇG) yatağının işlənməsi layihəsindəki 6,8 faizlik payını 2 milyard dollara satacağına ümid edir. Onun rəqibi olan “Chevron” “Reuters” agentliyinə bildirib ki, özünün AÇG-dəki 9, 57 faizlik və Bakı-Ceyhan-Tiflis (BTC) kəmərindəki 8,9 faizlik payının satışı prosesinə başlayır.

Satışın səbəbləri barədə suala cavab olaraq “Exxon” sözçüsü Julie King deyib ki, şirkət “bazar şayiələrini” şərh etrmir. BP şirkətindən deyilib ki, “Exxon” və “Chevron” şirkətlərinin satış planı barədə məlumata malik deyil.

SOCAR-ın mətbuat xidmətinin rəhbəri İbrahim Əhmədov “Yeni Müsavat”a şirkətlərin qərarı ilə bağlı onların özlərinə müraciət etməyi məsləhət görüb. Prosedura görə, hər iki şirkət öz payını satmaq üçün onu ilk növbədə layihələrin operatoru olan bp şirkətinə və SOCAR-a təklif etməlidir. Sonuncuya bu istiqamətdə hər hansı təklifin daxil olub-olmadığına dair sualımızı İ.Əhmədov “Bu istiqamətdə hər hansı bir xəbər olarsa, ictimaiyyətə açıqlanacaq” şəklində cavablandırdı.

Onu da bildirək ki, AÇG hazırda Azərbaycanın neft ixracatının əsas mənbəyidir. 2018-ci ilin birinci yarısında bu yataqdan gündəlik hasilat 600 min barelə yaxın olub. Yatağın 2050-ci ilədək işlənməsinə dair yeni müqavilə 2017-ci ilin sentyabrında imzalanıb.


Yeni sazişə əsasən, AÇG layihəsində tərəfdaşların iştirak payları bu nisbətdədir BP-30,37 faiz; AzACG (SOCAR)- 25,00 faiz; “Chevron”- 9,57 faiz; “INPEX”- 9,31 faiz; “Statoil”-7,27 faiz; “ExxonMobil”- 6,79 faiz; “TPAO”-5,7 faiz; “Itochu”-3,65 faiz və “ONGC Videsh Limited (OVL)”- 2,31 faiz.

Yada salaq ki, “Chevron”un Azərbaycandakı enerji layihələrindən çıxacağına dair məlumatlar iki il əvvəl də yayılmışdı. Belə ki, 2016-cı ildə şirkət 2017-ci ilədək Amerikadan kənarda yerləşən 10 milyadr dollarlıq aktivlərini satacağını bəyan etmişdi. Buna səbəb kimi korporasiyanın mənfəətinin ciddi şəkildə (2001-ci ildən ən aşağı göstərici) azalması göstərilirdi. Həmin vaxt “Chevron”un Banqladeşdəki aktivlərinin satışı ilə bağlı kommersiya danışıqlarına başladığı aydın oldu. Bu satışın həcminin 2 milyard dollar olacağı gözlənilirdi. Qalan 8 milyardlıq aktivlərin içərisində Azərbaycandakı layihələrdə iştirak paylarının da olduğu bildirilirdi. Həmin ərəfədə korporasiyanın Azərbaycandakı layihələr üzrə əlaqələndiricisi Salli Conz (Sally Jones) AÇG və BTC-dəki payların satılacağını nə təsdiq, nə də ki təkzib etmişdi. İndi yayılan məlumatlardan belə görünür ki, “Chevron”un bu addımı ən azı 2 il əvvəldən planlaşdırılıbmış.



“Neft” Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban bildirir ki, dünyada iqtisadi proseslər sürətlə dəyişir: “Dünya iqtisadiyyatının strukturu dəyişir. Əgər on il əvvəl dünyanın on nəhəng şirkətinin yeddisi resurs şirkəti idisə, bu gün ilk onluqda bir dənə də olsun belə şirkət yoxdur. İri şirkətlər öz bizneslərinə yenidən nəzər salırlar. Azərbaycanın neft-qaz sektorunda iki böyük layihə var - ”Şahdəniz" və “AÇG”. Hər ikisində operatorluq BP şirkətinin əlindədir. “Exxon” və “Chevron” bu layihələrdə passiv iştirakçılarıdır: onlar ancaq maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirib divident qazanırlar. Başqa bir öhdəlikləri yoxdur. İndi yeni dövr açılır. “Chevron” səhmdar şirkətdir, “Exxon” isə özəl. AÇG-də şirkətlərin illik dividenti neftin qiymətindən asılı olaraq 2-2,5 milyard dollar olur. Paylara uyğun böldükdə 10 faiz payı olan 200-250 milyon dollar gəlir əldə edir. Getdikcə hasilat azalır deyə, bir neçə ildən sonra bu gəlir 150 milyon dollaradək azalacaq. Amma indi sən bu payını 2 milyard dollara satıb başqa bir yerdə daha gəlirli bir sahəyə yatırırsan. Bu gün resurs şirkətlərinin əksəriyyəti belə edir. Bunlar iri şirkətlərdir, bir layihədən ildə 250 milyon dollar əldə etmək onların marağında deyil. Amerika filmlərində bir mövqe var: sən milyardersənsə, öz adına və imkanına layiq layihələr icra etməli, öz adına layiq gəlir əldə etməlisən. Bu, ABŞ-da formalaşmış baxış bucağıdır. Yəni milyarderin baxış bucağı deyil ki, Azərbaycanda “moykası” olsun. Yaxud çox zəngin bir şirkətin bir yerdə bərbərxanası olsun, oradan ayda min manat gəlir əldə etsin. Onlar hesab edirlər ki, hər kəs, hər şirkət öz imkanlarına, öz miqyasına uyğun layihələr həyata keçirməlidir: kiçik biznesin öz fəaliyyət çevrəsi, orta biznesin, iri şirkətlərin öz biznes maraqları var. Ona görə də onlarda inkişaf olur, hərə öz yerində, öz imkanlarına uyğun çalışır. Kimsə demir ki, çoxmilyonluq tikinti biznesim də olsun, metronun qarşısında siqaret budkam da. Onlar fikirləşirlər ki, mən tikintimlə məşğul olum, budkadakı da siqaret satışı ilə. Bu gün “Exxon” və “Chevron”un gedişi ilə bağlı şərhlər verilir ki, işsizlik yaranacaq. Amma bilmirlər ki, şirkətlərin burada hərəsinin cəmi 3 işçisi var. Yaxud deyirlər ki, ABŞ daha Azərbaycanın enerji layihələrini dəstəkləməyəcək və sair".

İ.Şaban xatırladır ki, 2008-ci ildə neftin qiyməti düşəndə neft sənayesində mindən yuxarı pay alqı-satqısı əməliyyatı olub: “Ondan sonrakı on ilə yaxın müddətdə 700-dək belə əməliyyat olub. 2015-ci ildən bəri neft sənayesində 400 minədək ixtisarlar olub. Bu, çox dinamik bir sahədir. Daim dəyişikliklər olur.

Qayda belədir ki, layihədən çıxmaq istəyən şirkət ilk öncə payını operator olan BP şirkətində və Azərbaycan dövlətini təmsil edən SOCAR-a, daha sonra bütün iştirakçılara təklif edir. Onlar almasalar, 3-cü tərəfə satış üçün çıxarılır".

SOCAR ABŞ şirkətlərinin payını əldə edə bilərmi? Ekspertin sözlərinə görə, hazırda SOCAR kifayət qədər böyük layihələrin icrası ilə məşğuldur: “Şirkətin yatırım etməli olduğu layihələr çoxdur. AÇG kifayət qədər gəlirli bir layihədir. Belə layihələr adətən fondların diqqətində olur. Buna görə də mən təklif edərdim ki, hər iki şirkətin payını Azərbaycan Dövlət Neft Fondu alsın. Son on ildə fondun aktivlərinin idarə edilməsindən illik gəlirlilik 1,5 faiz təşkil edib. Amma bu layihəyə yatırım etməklə, ildə azı 7 faiz gəlir əldə etmək mümkündür. İndiyədək fondun ən yaxşı yatırımı ”Bakı-Tiflis-Ceyhan" boru kəməri layihəsinə edilən yatırımdır. Bu baxımdan, Azərbaycanın AÇG-yə yatırımı da uğurlu investisiya olar. Fondun buna imkanı yetərincədir. Maliyyə naziri Samir Şərifov deyib ki, 2019-cu ildə neftin orta qiyməti 60 dollar olacaqsa, Neft Fondunun aktivləri 2,5 milyard dollar artacaq. Elə bu artan vəsaitləri AÇG-yə yönəltsək kifayətdir. Əvəzində hər il o layihədən xalis 250 milyon dollar gəlir əldə edilər".