Rus dili artıq ünsiyyət vasitəsi kimi də yavaş-yavaş Qafqaz regionundan çıxır. Mühüm səbəb kimi ingilis dilinə olan maraq, bu dilin beynəlxalq səviyyədə daha işlək olması göstərilir.

Bu baxımdan postsovet məkanında da ingilis dilinə maraq və ehtiyac genişləndiyindən rus dili getdikcə əhəmiyyətini itirir. Daha bir postsovet ölkəsi rus dilindən imtina edir.

Belə ki, Aşqabadda yeni təhsil ilinin başlanması ərəfəsində məktəblərdə rusdilli siniflərin sanitar-gigiyenik normalara riayət olunmasının vacibliyi ilə əlaqədar bağlandığı bildirilib.

Rusiya XİN Türkmənistan XİN-ə bu ölkədə rus dilinin, Rusiyada isə türkmən dilinin öyrənilməsinin təşviqini təmin edən, iki ölkə arasındakı 2002-ci il 23 aprel tarixli dostluq və əməkdaşlıq haqqında Müqaviləyə cavab verən rusdilli siniflərin bərpa edilməsi məqsədilə vəziyyətə aydınlıq gətirilməsi üçün nota göndərib.

Aşqabaddakı Rusiya səfirliyi Türkmənistan tərəfinə məlum məsələyə aydınlıq gətirmək üçün müraciət etsə də, cavab almayıb.

Qeyd edək ki, Latviya, Litva, Estoniya Avropa Birliyinin üzvü olduğuna görə öz ölkələrində rus dilindən tam imtina edib. Bu ölkədə rus dili xarici dil kimi də tədris olunmur. Belarusda və Qırğızıstanda rus dili ikinci dövlət dili statusuna malikdir. Qazaxıstan 2018-ci ildə ikinci dövlət dili kimi rus dilindən imtina edib. Ukrayna , Maldova, Özbəkistan və Ermənistanda isə rus dili xarici dil kimi tədris olunur. Rusiya Ukraynanı rus dilini sıxışdırmaqda ittiham edir. Ukraynada və Gürcüstanda rus dilində danışmaq milli dəyərlərə həqarət sayılır.

Ermənistanda Rusiya telekanallarının yayımı dayandırılıb. Belarus müxalifəti isə hakimiyyətə gələcəyi təqdirdə rus dilinin dövlət dili statusunu ləğv edəcəyini bildirib. Gürcüstan tam olaraq ölkədə rus dilini qadağan etməsə də, bu ərəfədədir. Artıq qonşu ölkədə də bu dil əvvəlki statusunu itirib. Gürcüstanın 30 yaşdan aşağı əhalisinin böyük hissəsi rus dilini pis bilir, yaxud heç bilmir.

Bu yaxınlarda Tbilisidə keçirilən sorğuda respondentlərin ancaq 36 faizi rus dilini mükəmməl bildiyini deyib. Ölkə əhalisinin ancaq kiçik hissəsi Rusiya kanallarına baxır. Rus dili heç nadir istisnalarla da etnik gürcülərin gündəlik həyatında istifadə olunmur. Düzdür, internetdə hələ də çox sayda rus dilində səsləndirilən Hollivud filmləri təqdim olunur, amma bu sahədə də da rus dilini yavaş-yavaş gürcü və ingilis dilləri əvəz edir.

Bundan əlavə siyasi şərhçilərin bildirdiyinə görə, artıq rus dili iqtisadi dil statusunu itirib. Avropa, ABŞ Almaniya, Çin, Hindistanda demək olar ki, rus dili heç bir işə yaramır.

Belə bir vəziyyətlə üzləşən Rusiya keçmiş sovet ölkələrdə rus dili məktəblərinin qalmasında niyə maraqlıdır?

Mövzu ilə bağlı Cebhe.info-ya açıqlamasında siyasi şərhçi Elşən Manafov deyib ki, Rusiyanın postsovet ölkələrində rus dilinin tədrisi ilə bağlı israrının arxasında geosiyasi və geoiqtisadi maraqları dayanır:

“Heç şübhəsiz ki, bu maraq MDB və ya postsovet ölkələrinə Rusiyanın təsir imkanlarının əvvəlki səviyyədə saxlanılması imkanlarının daha da gücləndirilməsi və ehtiyacları zərurətindən irəli gəlir. Aydın məsələdir ki, dilin coğrafiyası geniş, masştablı olduqca həmin dildə düşünən insanlarla ünsiyyət qurmaq, onların dünyagörüşünə, siyasi baxışlarına təsir göstərmək imkanları da yetərincə fərqli və güclü olur.

Bu baxımdan, Rusiyanın MDB ölkələrində rus dilinin tədrisi ilə bağlı maraqlarının arxasında hansı amillərin durması da anlaşılan və Rusiyanın maraqları baxımından məqsədyönlüdür. Digər amil ondan ibarətdir ki, Rusiyanın bu ölkələrdə təsir imkanları təxminən 150-200 ildən çoxdur ki, mövcuddur. Həmçinin bu ölkələrdə perspektivdə Qərbin təsir dairəsinə keçməsinə heç bir vəchlə razılıq vermək istəmir. Təbii ki, rus dilində təhsil sistemləri bu ölkələrin siyasi elitasının formalaşması ilə bağlı proseslərə də təsirsiz ötüşmür.

Bu baxımdan Rusiyanın postsovet ölkələrində rus dilinin tədrisi ilə bağlı məsələlərdə israrlı mövqeyi bu ölkələrlə əlaqədar Moskvanın geosiyasi və geoiqtisadi maraqlarından irəli gəlir. Nəzərə almaq lazımdır ki, Rusiya bu ölkələrdə imkanlarını əldən verdikcə, onun postsovet məkanda təsir imkanları daha da məhdudlaşır. Perspektiv baxımından Qərbin hərbi- siyasi imkanlarını özündə ehtiva edən NATO-nun da bu istiqamətdə irəliləməsini müşahidə edirik. Söhbət NATO-nun Şərqə doğru genişlənməsindən gedir.

Bu faktor yalnız Rusiyanın özünə aid olan məsələ deyil. Keçən əsrin 50-ci illərində Böyük Britaniya Hindistandan çıxsa da, bu gün də Hindistanın dövlət dili hindu və ingilis dilidir. 1960-cı ildə Evian sazişindən sonra Əlcazair müstəqilliyini elan etməsinə baxmayaraq, bu gün də Əlcazairin və ayrı-ayrı ərəb ölkələrinin dövlət dilləri yenə də fransız və ərəb dilləridir.

Bu faktoru XX əsrin əvvəllərində və ikinci yarısında müstəqilliyini əldə etmiş ölkələrə aid etmək olar. Yəni bütövlükdə Milli Azadlıq Hərəkatı nəticəsində öz istiqlaliyyətlərini və suverenliklərini bərpa etmiş dövlətlər qısa zaman kəsiyində həmin ölkələrə müstəmləkə hakimiyyətindən miras qalmış amilləri aradan qaldırmaq iqtidarında olmurlar. Hesab edirəm ki, bu mənada rus dilinin qapanması və ya tədrisinin qanunvericilik zəmnində yasaq edilməsinə bu və ya digər ölkənin siyasi elitası deyil, xalqı münasibət bildirməlidir. Əgər bu məsələdə referendum keçirilsəydi, düşünürəm ki, kifayət qədər fərqli bir mənzərə yarana bilərdi”.

Türkmənistanın rus dilində tədrisə yasaq qoyma istəyinə gəlincə, poitoloq bildirib ki, bu ölkə digər ölkələrlə müqayisədə özünün spesifik xarici siyasəti ilə fərqlənir:

“Çünki Türkmənistan hər zaman bitərəf və neytral siyasət yeridəcəyini bəyan edib. Bundan əlavə, Türkmənistanın bitərəf siyasəti onun perspektiv etibarilə Asiyadakı qonşuları ilə münasibətləri daha da genişləndirməsindən irəli gəlir. Söhbət Türkmənistanın Çin və Hindistan bazarına yaxın olmasından gedir. Bu bazarlarla bağlı Türkmənistanın maraqları rus dilindən daha çox, orada ingilis, çin və digər dillərin öyrənilməsini də vacib sayır.

Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, rus dili həm də BMT tribunasından danışıla biləcək 5 mövcud dildən biridir. Beynəlxalq masştablarda öz təsir imkanlarını saxlayan bir dildir. Bu baxımdan, Türkmənistanın ardınca ayrı-ayrı MDB ölkələrində də bu kimi qərarların qəbul ediləcəyi istisna edilmir”.