Tanınmış erməni eksperti, Qafqaz İnstitutunun direktoru, politoloq Aleksandr İskəndəryan ən azı yaxın beş ildə Dağlıq Qarabağın başına nələrin gələcəyi ilə bağlı fikirlərini açıqladı. Və etiraf etmək lazımdır ki, bu baxış Azərbaycan vətəndaşları üçün o qədər də xoş olmasa da, gerçəklikdən uzaq adlandırıla bilməz.

"Qarabağla bağlı heç bir substantiv danışıqlar yoxdur”, - deyə o, aprelin 6-da baş tutan "Müharibədən sonrakı danışıqlar. İrəvan və Bakı nə müzakirə edir və nəyə can atır” mövzusuna həsr edilmiş konfrnasda bildirdi.

Onun sözlərinə görə, hazırda münaqişə ilə bağlı danışıqlar aparılmır: "Müəyyən təmaslar var, bəlkə də özəl əlaqələr var, lakin bunları danışıqlar adlandırmaq olmaz. Bundan sonra nəyin və necə olacağına dair əsaslı danışıqlar yoxdur. Minsk Qrupu 2011-ci ildən bəri Qarabağ münaqişəsinin əsaslı həllində iştirak edə bilmir. Son dəfə hansısa əhəmiyyətli bir addım atmaq cəhdi elə 2011-ci ildə Kazanda oldu”.

"Əlbəttə ki, bir problem var - beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisinin, təxminən 86 min kvadrat kilometrdən Azərbaycanın özünə məxsus hesab etdiyi təqribən 3 min kvadrat kilometr ərazi Bakının nəzarəti altında deyil, onu idarə etmək və təsir etmək imkanları yoxdur. Bu, bir problemdir və yaxın 5 min il ərzində həll edilməmiş qalmayacaq. Eyni zamanda, orada yaşayan və "Artsax Respublikası” elan edən insanlar heç bir Azərbaycan pasportu almayacaqlarını söyləyirlər və Azərbaycan onları tanımır”, - deyə İskəndəryan vurğuladı.

"Buna görə problem mövcuddur və bunu bir şəkildə həll etmək lazımdır. Bunu iki yolla etmək olar: birincisi, Azərbaycan bu problemi işğal olunmuş ərazilərdə həll etdiyi kimi (Hadrut, Şuşa və s.), yəni erməniləri oradan yox etmək və ya qovmaqla və ya ikinci seçim - dialoqla. Azərbaycan birincisini ən azı növbəti 5 ildə edə bilməz (bölgədə rus sülhməramlılarının yerləşdirilməsi müddəti - red.). İkincisini də istəmir. Nəticədə "asılı qalmış” bir qarşıdurma olacaq”, - o, əlavə etdi.

Politoloqun fikrincə, bu vəziyyətdə müharibə bitsə də, hər kəs bölgə əhalisinin necə yaşayacağına qərar verməyə çalışır: "Amma bu çətin işin həlli üçün fərqli formatlar mümkündür ki, bunlardan biri də Minsk Qrupudur. ABŞ və digər supergüclərin bu problemi həll etmək üçün mənbələri var, ancaq onlar həll etməyəcəklər və real rejimdə isə münaqişə çox uzun müddət həll olunmamış qalacaq”.

"Minsk Qrupu çərçivəsində danışıqlar prosesi olsa belə, irəliləməyəcək, çünki təhlükəsizliyi ermənilər deyil, Rusiya sülhməramlıları tərəfindən təmin edilən tamamilə fərqli bir "Artsax”, münaqişəyə Türkiyənin fərqli dərəcədə müdaxiləsi faktorları və s. var. Amma əslində, bu həyat tərzi davam edəcək və həll cəhdləri çox uzun olacaq, yeni başlayan Vyana Konqresində addım-addım işlənəcək”, - deyə ekspert fikrini tamamladı.

Erməni analitik açıqlamalarını və mövcud reallığı AYNA-ya azərbaycanlı politoloq Zərdüşt Əlizadə şərh edib:

"Cənab İskəndəryan vəziyyətə 44 günlük müharibədən əvvəlki reallıqlar tərəfindən formalaşmış bir insanın gözü ilə baxmağa davam edir. Vəziyyət, hamıya məlum olsun ki, bir qədər dəyişib. Bu səbəbdən siyasi prosesin çərçivəsini təsvir edərkən, dəyərdən düşmüş köhnə məzmuna deyil, 10 noyabr 2020-dən sonra ortaya çıxan yeni məzmuna diqqət yetirmək daha doğru olardı.

Və bu yeni məzmun belədir:

1. İndiyə qədər "DQR”-i kim dəstəkləyəcək?” sualına birmənalı cavab yoxdur. Hər hansı bir siyasi layihə külli miqdarda vəsait tələb edir və baha başa gəlir. Ermənistan 1990-cı illərin əvvəllərində Qarabağda geniş əkinçilik ərazilərini ələ keçirdi. Ermənilər orada dənli bitkilər, tərəvəzlər, giləmeyvə və meyvələr yetişdirirdilər, onları emal, qiymətli metallarla zəngin olan mədənləri istismar etdilər, işğal altındakı bölgənin ərazisindən satıla bilən hər şeyi sökdülər və satdılar. Ermənistandan "DQR” büdcəsinə qanunsuz ordusunun zabitlərinin rahat həyatı üçün illik köçürmələr gəlirdi. Maliyyənin mənbəyi bu siyasi layihədən faydalananlar olaraq, Rusiya və Ermənistan idi. İndi bütün bu havayı gəlirlər sona çatmaq üzrədir.

Faydalananlardan biri, yəni Rusiya biznes layihəsində dəyişiklik etmək qərarına gəldi. Erməni xalqının artan Qərb istəkləri səbəbindən bu biznes ruslar üçün çox bahalı və riskli oldu. Layihə üçün yeni əlavə və sabitləşdirici tərəfdaşlar olaraq Azərbaycan və Türkiyə seçildi.
Valday Klubunun toplantılarında daim iştirak edən cənab İskəndəryan bu yeni reallığı hiss edə bilmir və dünənki reallıq baxımından düşünməyə davam edir. İndiyə qədər "Artsax”ı yedirdilər, amma bu, hələlikdir. Aşkar fayda və ya qazanc təmin etmədən heç kimə əlavə 50 min ağız lazım deyil. Tezliklə Odessa atalar sözündə olduğu kimi sual yaranacaq: "... gənc xanımı kim yedirdir?” Azərbaycan bu gənc xanımı yedirmək təklifi verərsə, "o zaman mən onunla rəqs edəcəyəm” cavabını verəcək. Rusiya bu təklifi qəbul edərsə - ki, və mən buna inanıram, çünki bölgəyə nəzarət mexanizmi nəinki qorunur, həm də modernləşdirilir - o zaman Qarabağ ermənilərinə sadəcə imtina edə bilməyəcəkləri bir təklif veriləcək. Daha doğrusu, imtina edə biləcəklər, amma sonra onlara "çemodan, stansiya, Rusiya” yolu göstəriləcək. Təklifi qəbul edənlər yerli pasport alacaq, yaşayacaq və yaxşı dolanacaqlar.

2. Pandemiyanın 2021-ci ilin sonuna qədər bitməsi və sərhədlərin açılması ehtimalı var. Ermənistan və Qarabağ əhalisi sərhədlər açılan kimi kütləvi şəkildə xaricə axın edəcək. Robik-serjiklərin yaratdığı erməni reallığına daha heç kim inanmır. Bir il sonra cücələri saymaq vaxtı gələcək. 2022-ci ilin sonundakı auditdən sonra "DQR”-i siyasi layihə kimi davam etdirmək üçün Ermənistanda və Qarabağda kifayət qədər erməni əhalisinin olub-olmadığına qərar vermək anı gələcək.

3. Bölgə ölkələrinin maliyyə vəziyyəti təcili olaraq təbii qaynaqlara güvənməməyə və başqa mənbələrdən pul qazanmağa başlamağı tələb edir. Yaxşı pul qazanmaq üçün açıq bir əlverişli fürsət həm Şimal-Cənub, həm də Şərq-Qərb marşrutları boyunca Çindən Avropaya tranzit yolunun işləməsidir. Bu layihələrdə Rusiya əsas paya sahib olacaq. Moskva real faydaları qoyub, onları dünənki layihələr naminə dəyişəcəkmi? Təbii ki, yox. Yeri gəlmişkən, Ermənistan özü də bu layihələrdə iştirak etsə, real pul qazanmağa başlayacaq.

4. ATƏT-in Minsk Qrupu bölgədəki siyasi prosesləri ləngitmək üçün tarixi missiyasını yerinə yetirdi. Ölümünün müəyyənləşdirilməsi vaxtı şura üzvlərinin konsiliumundan asılıdır.

5. Fövqəlgüclərin Qarabağ üçün vaxtı yoxdur. Onları bu saat "kökəlmək”dən daha çox yaşamaq istəkləri maraqlandırır”.